Nefes almak

İnsan bazen

Yazarak nefes alır.

Bir şiirin mısralarında soluk alır,

Kıtalarında soluk verir. 

Bir cümlenin virgülünde soluk alır, 

Noktasında soluk verir.

İnsan bazen de

Çizerek nefes alır. 

Kalemin kağıda dokunuşunda soluk alır, 

Çizgiden dalların arasında soluk verir. 

Bir fırçanın daldığı renkte soluk alır, 

Rengin bezendiği manzarada soluk verir. 

Ve insan bazen

Sadece seyr ile nefes alır.

Ciğerleri olur, seyrine daldığı

Kalbi gözünde atar da, ayna olur her yer

Seyrettikçe dalar kendi içine doğru,

Solumak bile gerekmeden alır soluğunu.

Korkuyorum...

Bir yargıda bulunmak, son cümleyi söyleyivermek, noktayı koyuvermek... Ne kadar da kolay geliyor insana... 

Halbuki ne kadar da ince ve inceliği kadar da çetin bir imtihan... Hak ile hak olmayanı birbirinden ayıran çizgiyi görebilecek ferasete erişmek ne zor iş...

İnsanlık tarihinden bize nakledilen kimi olaylar var. Mesela Hz. Nuh, bir gemi yapıyordu. Ve gemi, sanki ters çevrilmiş, çatısı üzerinde duran bir ev gibi görünüyor. Dalga geçiyordu kimileri onunla "Bu ters dönmüş ev ile mi kurtaracaksın bizi?" diye. Akla, mantığa sığmayacak bir iş idi yaptığı.

Şimdi belki asırlarca sonrasından bakan birileri olarak, pişkin pişkin o gün inanmayanları kınamak çok kolay. "Nasıl da aldandılar!" diye sanki kendimiz pek bir emniyet içinde aldanmalardan arınmışız gibi durmak çok kolay. Ama korkuyorum... O gün ben de orada olsaydım, hakikatten yana olabilecek miydim?

Hz. İsa'nın dünyaya geldiği zamanlara doğru bir gidelim. Neler demişlerdi kim bilir... "Bir de iffetli, namuslu geçiniyorsun! Böylelerinden korkacaksın zaten!" diyenleri mi arasınız... "Göz var, mizan var, babasız çocuk mu olur!" diyenleri mi ararsınız... Havsalasına sığdıramayanları mı ararsınız... Belki de o zamanın hakikat bekçileri, namus savunucuları idi en çok öfkesini haykıranlar... Hz. Meryem, bir sessizlikten ibaret olan Meryem orucuna durduğunda, "Söyleyecek lafı yok zaten! Her şey apaçık ortada!" diyenler de hiç az değildi sanırım...

Bugün, böylesi iffet timsali birinin iffetsizlikle imtihandan geçtiği bir döneme gene uzaktan uzağa bakıp ahkam kesmek çok kolay. Ama bir de o dönemin şahidi olsaydık, nice olurdu halimiz? Her şeye, hatta o zamana kadar hakikat olarak bildiğimiz şeye rağmen, gene hakikatin yanında olabilir miydik?

Hele ki bir de Hz. Aişe'nin  iffeti ile ilgili uğradığı iftira... "Ateş olmayan yerden duman tütmez..." diye geçmez miydi içimizden? Rasulullah Aleyhissalatu Vesselam'ın ona yalnızca "Eğer böyle bir şey var ise, o halde Allah'a tövbe et" demekten öte bir şey yapmayışına biz nasıl bakardık? Bir iftiraya gerçek olma payı vermek ile, her söylentiye rağmen iffetinden emin olmak arasındaki çizginin neresinde kalırdık acaba? 

Korkuyorum...
Böylesi hakikati ince ince ayırt etmem gerekecek imtihanlardan geçmekten korkuyorum... 
Bir peşin hüküm ile karar vermekten, kendimden o kadar emin olmaktan korkuyorum...

Aslında bizim hakikatin neresinde olduğumuz, tarihin sayfalarında bir gün kaybolup, unutulup gider de, içimizde tartıp duran vicdan terazisi var ya, işte onun sesi kesilmez sanırım... Vicdanın Cehennemî azabı... Ancak o azap insanı aklayıp paklayacak kadar arıtıcı olabilir çünkü...

Herhalde hak olanı ayırt edebilmek, vicdanını duymakla, vicdanını hakikat ile besleyerek diri diri tutmakla mümkün... Ancak o hakikatten beslenen kalp ve vicdan insana hakikatin emniyetini hissettirebilir sanırım... Ve o emniyet ile, her şeye rağmen insan hakikate teslim edebilir kendini...

bir desen...

Bir gün bir söğüdün altında durup
Başını yukarı kaldırsan
Kucaklaşmış dallar ve yapraklar arasından
Gökyüzüne seslensen
"Yaşamı seviyorum" desen... 

Bir kaldırımda yürürken
Tam da karşıdan gelen 
Yüreğini ısıtan bir dost iken
O somurtkanlığı terk etsen
"Seni özledim" desen... 

Bir gece vakti ağlarken
Sessizliğin sesini dinlerken
Güneşsizliğin aydınlığında 
Gözlerin kamaşırken
Yalnızlığına "Gel barışalım" desen...

Bir aynayı karşına alıp
Gözlerinin ta içine doğru bakıp
Affedemediğin "kendi"ne sarılıp
Yüreğine bir su serpsen
"Seni seviyorum" desen... 

Kalbinde bir çift kanat takıp
Bir kuşun özgürlüğüne bırakıversen
Doyasıya sevsen
Sınırsızca umut etsen 
"İyi ki varım" desen... 

Öğrenciye bakışın eğitime etkisi: Eğitimde Plasebo Etkisi

Plasebo etkisi, ilaçlar ile ilgili bir çalışmada yapılan bir deneyin sonucu olarak ortaya çıkmış. Bir grup hastaya, farmakolojik olarak etkisi olmayan bir ilaç verilmiş ve bunun hastalığı için çok iyi geleceğine dair telkinde bulunulmuş. Diğer bir gruba da gerçek ilaç verilerek tedavisine devam edilmiş. Tedavi sürecinin sonunda, iki grubun da iyileşme gösterdiği kaydedilmiş. 

Plasebo etkisi gösteriyor ki, aslında içtiğiniz şeyin tıbbi olarak hiç bir etkisi olmasa da, sizi iyi edeceğine inanıyorsanız, iyileşme ihtimaliniz çok yüksek. Ne içtiğiniz değil, neye inandığınız önemli yani... 

Plasebo etkisini, insan insana ilişkilerimize uyarlayacak olsak, sanırım ilişkilerimizdeki pek çok problemin kaynağını görmüş oluruz: İnsana inanmıyoruz... İnsanın iyi olduğuna inancımız kalmadığı için, ne kadar çözümüne uğraşmış olsak da çözülemeyen problemler içinde boğuluyoruz. 

Kaliforniya'da yapılan bir deney ise, adeta Plasebo etkisinin öğretmen-öğrenci ilişkisine yansımış halini akla getiriyor. 

Bir ilkokuldaki tüm öğrencilere senenin başında IQ testi yapılıyor. Testin sonucu öğretmenlerle açıklanmıyor. Ancak bir sınıfa aslında kura ile rastgele seçilmiş öğrenciler toplanmış olmasına rağmen, o sınıfta IQ düzeyi en yüksek olan öğrencilerin toplandığı söyleniyor. Bir senelik eğitim yılının sonunda, aynı test tekrar uygulanıyor ve bu sefer gerçekten bu grupta IQ düzeyinin diğerlerinden oldukça yüksek olduğu ortaya çıkıyor. Hatta sınıfların yaş grubu küçüldükçe, daha da fazla IQ farkı olduğu görülüyor. 

Bu deney gösteriyor ki, öğretmenin öğrenciye inancı, yapabileceğine inancı, öğrencinin öğrenme sürecini olumlu etkiliyor. Bununla birlikte, karşısındaki çocuktan umudunu kesmiş bir yetişkin de, olumsuz etki oluşturuyor. Özellikle de erken çocukluk döneminde... 

Hal böyle olunca, özellikle de çocuk eğitimindeki problemlere bir baktığımız zaman, kökenin kendimiz olduğuna şahit oluyoruz. 

Çocuk yemeğini bir türlü kendisi yemeyi öğrenemedi. Peki sen hiç inandın mı onun kendi başına yiyebileceğine?

Çocuk bir türlü ödevlerini kendi başına yapamadı. Peki sen hiç güvendin mi kendi başına ödevini yapabileceğine? 

Çocuk kardeşi ile sürekli kavga ediyor, bir türlü iyi geçinemiyor. Peki sen hiç inandın mı aslında kardeşini kayıtsız şartsız seviyor olduğuna, ona zarar vermeyeceğine? 

Acaba biz insana inancımızı nerede kaybettik? Nerede kaybettiysek, işte orada başlamış bizim problemlerimiz... 


Konu ile ilgili bilgi için:

http://www.amazon.co.uk/Pygmalion-Classroom-pectation-Intellectual-Development/dp/1904424066

http://en.wikipedia.org/wiki/Pygmalion_effect#Rosenthal.E2.80.93Jacobson_study

Mahcup olmayışın, mahcup ediyor Hocam!

İkinci sınıfa giden bir kız çocuğu... Birinci sınıfta öğrenmiş "bitişik el yazısı" ile yazmayı. Annesine, babasına ufak notlar hazırlarken de bu yazıyı kullanmış, kuzeni için bir tebrik kartı hazırlarken de... Yazabiliyor ve yazabiliyor olmanın, bunu başarabilmiş olmanın hazzını yaşıyor. 

İkinci sınıftaki öğretmen değişikliği ile, yeni öğretmeni ile tanışıyor. Okulun ikinci haftasında, bir akşam annesi ile arasında bir diyalog geçiyor.

Çocuk: "Öğretmenim yazımı okuyamıyormuş." 

Anne, şaşkın ve ne diyeceğini bilemez vaziyette...   

Anne: "Sadece senin yazını mı okuyamadı?"  

Çocuk: "Evet, sadece bana söyledi." 

Kısa bir sessizlikten sonra

Çocuk: "Ne biçim öğretmen olmuş! Benim yazımı bile okuyamıyor!" diye yorumluyor öğretmeni ile arasındaki geçen diyaloğu. 

Aradan birkaç gün geçiyor. Anne, çocuğunun okuma ve yazma ile ilgili merakının, yetersizlik hissi ile kaybolmasından endişe duyuyor. Kızına tekrar soruyor: "Bugün öğretmenin yazını okuyabildi mi?" 

Küçük kız, mahcubiyet yüklü bir bakış ile başını annesine doğru çeviriyor. Cevap veriyor: "Bugün öğretmenim 'Yazın çok çirkin' dedi ve bunu söylerken hiç utanmadı..." 

Çocuğun o sırada duyduğu mahcubiyetin sebebi mahcup edilmiş olması değil, karşısındaki yetişkinin "mahcup olamayan hali"  idi.

Ne garip... Çocuğa değersizce ve duyarsızca muamele ediyorsun; çocuk ise sanki birisinini bir ayıbını görmüş de onu mahcup etmemek için başını çeviren bir kişi gibi mahcubiyet içinde kalıyor... 

Çocuğun ruhunda farkında varamadığımız ne derin bir olgunluk var... Çocukluğunu yitirmiş yetişkinlerde ise, farkına varamadığımız ne garip bir çocuksu hal var...  

Koş evladım, koş!

Geçtiğimiz haftalarda bir okulun öğretmenlerine düzenlediği seminerin çay arasında, ikinci kez emekli olacak kadar mesleğine emek vermiş değerli bir hocam ile tanıştım. Beyefendi, ilköğretim sınıf öğretmeni olarak görevine devam ediyordu. Seminer sırasında çocuklara duyarlı yaklaşımdan bahsedince çay arasında bu konuya dair birkaç kelam etmek istemiş, bir araya geldik.

Bugünkü sistemin bütün sorununun, çocukları yarış atına çevirmiş olmaktan kaynaklandığını konuşuyorduk. O sırada bir başkası emektar hocaya sordu: “Hocam, siz 70 kişilik sınıflar okuttunuz mu?” Hemen şu cevap geldi: “Tabi canım… Aslında çok çocuğu okutmak kolay, az çocuk ile ilgilenmek zordur. O kadar çocuğun içinden kimileri çabucak öğrenirdi mesela. O çocuğu alır, henüz öğrenememiş iki çocuğun arasına oturturdum. Öğrenen çocuk, yanındakilere öğretirken bir yandan da kendisi pekiştirirdi.”

Bugün böyle bir durum karşısındaki velileri hayal ettim. Hayalimi basan serzenişler yükseldi velilerden: “Hocam bizim çocuk ilerleyemiyor, sınıfın ilerisinde gidiyor. Ama sınıftaki diğer çocuklara takılıyor…”

Sonra velilerin bu taleplerinden dolayı daha birinci sınıf itibariyle öğrencileri “seviyelerine göre ayırma” çabasına giren okullar aklıma geldi.

Hatta okul öncesi dönemleri de kaplayan bir kaygı hakim  anne-babaların beklentilerine. Çocuğunun, kendisinden bir yaş - iki yaş daha küçük çocuk ile aynı ortamı paylaşacağını duyan ebeveynler, küçük çocuklardan dolayı kendi çocuğunun gelişiminin sekteye uğrayacağı kaygısını taşıyor.

Çocuklar şimdilerde bir yarışın tam da ortasına düşerek geliyorlar dünyaya. Sürekli daha iyisi ile kıyaslanarak, başlangıçta daha hızlı kilo alan, boyu uzayanlar ile, sonrasında daha önce konuşanlar ile, sonra okul başarısı ile hep kıyaslayarak giden, hep öndekini kovalamak zorunda bırakan bir yarışın tam da göbeğine düşüyorlar daha hayatlarının ilk yıllarında…

Bu kaygıların sonucu olarak etrafındaki herkes çocuğun gelişimini tehdit eden unsurlara dönüşürken, çocuk bireyselleşiyor. Olanca insanın içinde yapayalnız kalıyor. Her zaman tek başına en önde olması gerektiği için, arkasına bakarsa yarıştaki hızı düşeceği için, önündeki herkes onun için birer tehditten ibaret olduğu için tek başına kalakalıyor hayatın orta yerinde…

Çocukları yarıştıracağız diye, ne kadar da insanî metodları yakın geçmişimize gömmek zorunda kalmışız. Yukarıda bahsettiğim değerli hocamın öğrencileri arasında kurduğu ilişki, kollektif şuura sahip, etrafındaki her kimseyi olduğu gibi kabullenebilen, etrafının ihtiyaçlarını tehdit zannetmekten uzak nesillerin yetişmesi için ne kadar güzel bir zemin oluşturuyor.

       

İnsanın, yarışmadığı taktirde atıl kalacağını zannetmek ne talihsiz bir yanılgı…

Halbuki bilimsel bir devrimin mimarı olan Einstein kiminle yarışarak yaptı bu devrimi? Onunla yarışabilecek kapasitede bir çağdaşı var mıydı?

Yüzyıllar öncesinden tüm insanlığa seslenebilecek kadar güçlü sesleri olan Mevlana ve Yunus Emre hazretleri, kiminle yarışıyordu bu hale gelmek için?

Her biri birer yıldız gibi olan sahabe efendilerimizin hangisi diğeri ile kıyaslandı, hangisi diğerini geçmek, öbürünü geride bırakmak dürtüsü ile bugün rehber edindiğimiz önderler oldular ki?

Bediüzzaman Hazretleri bugün tefekkür ufkumuzu açan eserlerini yazarken kiminle yarış halindeydi? Var mıydı onunla aynı kulvarda yarışabilecek birisi?

Yanılıyoruz… Yarışacağı kimsesi olmayan bir çocuğun zihinsel ve ruhsal gelişiminden duyduğumuz endişe kadar yanılıyoruz…

Çünkü insan, aklî, kalbî, vicdanî melekeleri harekete geçirilerek inkişaf eder, tekamül eder. Bu da sükunet içinde geçirilmesi gereken ruhsal bir süreçtir. Çocuğu yarıştırmak ise, bu sürecin olmazsa olmazı olan sükuneti baltalamaktan ibarettir.

Erkek gibi kız ol; Kız gibi erkek olma!

Her kız çocuğu, ruhundaki letafet ve zerafet ile geliyor dünyaya. Anne-babasının süsü gibi, her hali ile cilvelerini saçıyor etrafa. Ruhundaki incelikler ile bir yetişkin hanımefendi olduğunda, eşinin yanında duyarlı bir hayat arkadaşı, çocuklarının başında şefkatli bir emanetçi olarak bulunması için gereken donanımı kazanmış oluyor.

Lakin yaşaması ayrı, uzaktan izlemesi ayrı bir keyif olan bu süreç, nedense korkutuyor anne-babaları. Sanki kız çocuğunun ruhundan görünüşüne, duruşuna, giyinmesine kadar yansıyan letafet ve zerafet halleri, kaygı uyandırıyor.

Örneğin her kız çocuğu biraz kendini fark etmeye başladığı hayatının ilk yıllarında, giyim kuşamında uyumlu olmaya, her adımını attığında fırıl fırıl eden etekler giyinmeye, aynanın karşısında saçına başına özen göstermeye, annesinin süslü püslü terliklerini giymeye meylediyor.

Gelin görün ki, bir kız çocuğu ruhunun yansıması olan bu haller, yetişkinlerde uyanan kaygı ile darbeler almaya başlıyor. Aman kız çocuğunu koruyacağız diye, aman bir tarafı dışarıdan görünmesin diye, etek giymek için can atan çocuk pantolon giymeye zorlanıyor. Pantolon ile bir erkek gibi rahat rahat her türlü oturup kalkabileceği düşüncesi ile çocuğun iyiliği için bir tercih yapılıyor belki. Ama bir erkek gibi değil, ancak bir kız çocuğu gibi giyinerek zerafet içinde oturup kalkmayı öğrenecek olan minik hanımefendinin tam da bunu öğreneceği ortam alt üst edilmiş oluyor.

Ergenlik döneminde kızının artık bir kız gibi giyinmesinde hassasiyet göstermeye başlayan aileler, kıyafetlerinde, oturuşunda, yürüyüşünde erkekleşmiş kızlarının eteği reddetmesi ile karşı karşıya kalıyor. Çocukluk yıllarında fıtrîliğin kolaylığı içinde edinilecek alışkanlık, ergenlik döneminde zorla kazanılabiliyor.

Başka bir noktada ise, kız çocuklarının da tıpkı bir erkek gibi her işini kendi başına halleden, hayatı kendi başına kotaran bireyler olması için sarf edilen çaba ile karşılaşıyoruz. Kızımız kimseye muhtaç olmasın, kendi ayakları üzerinde dursun diye gayret edilirken gene o hassas ruh, hassas mizacı ile ters düşerek hayatı her hali ile göğüsleyecek bir gücü kendinde bulmak için erkekleşmeye başlıyor.

Belki bir kız çocuğunun tam da fıtratından git gide uzaklaşmakta olduğu bu sırada etraftan yükselen alkışlar, fıtrat ekseninden bambaşka bir beklentiyi dile getiriyor: “Erkek gibi kız Maşallah!”

Erkek gibi kızımız, kendi mesleğini ediniyor, hırsla basamakları zorluyor, ekonomik özgürlüğü eline alıyor. Kimseye muhtaç olmamanın tadını çıkartıyor. Ta ki bir erkek ile hayatını birleştirip, iki kişi bir hayatı yaşamaya başlayana kadar… Sivrilen tarafları etrafına zarar vermeye başlıyor. Kimi zaman eşinden daha iyi kazandığı para, kimi zaman eşinden daha iyi becerdiği işler, kimi zaman otoriteyi elinde tutma çabaları, bir erkeğin ruhuna balyoz darbeleri gibi iniyor. Ve artık ortada ne hassasiyet ve letafeti ile kol kanat gerilecek bir hanımefendi, ne de bir hanımefendiye sahip çıkacak,  maddi ve manevi tehlikelerden onu koruyup kollayacak bir beyefendi kalmış oluyor.

Genç bir hanımefendiye şefkatini doyasıya yaşayacağı anneliğin keyfini yaşatacak olan çocuk dünyaya geldiğinde ise, bu keyfi yaşamak şöyle dursun, yapmayı düşündüğü şeylerden annesini alıkoyan, alışageldiği düzeni alt üst eden bir engel ile karşılaştığını sanıyor genç kız. 

Halbuki hassasiyetini yitirmemiş, ruhunda şefkat melekelerinin filizlenmesine izin verilmiş bir kız çocuğu da, hayatta dimdik durabilir ayakta; arkasında eşi, kucağında yavruları ile.

İnce fikirliliğin, hassasiyetin bir zayıflık göstergesi olarak kabul edilmesinden olsa gerek, hassas bir ruhu olan erkek çocuklarının “kız gibi erkek” olmasından korkulurken, latif ruhlu kız çocuklarının “erkek gibi kız” olması ile gurur duyulur oldu.

Bu yanılgı ile ortaya çıkan trajedide ise, anneliğini yapamayan anneler, eşine eş olmayı beceremeyen hanımefendiler; erkekliği elden bırakmayan kızlar rol alıyor.